Studiebeurzen: besparing straft wie het al moeilijk heeft.

De Vlaamse regering wil 84,7 miljoen euro besparen op het hoger onderwijs. En ze gaat daarvoor het geld halen bij studenten die moeten terugvallen op een studiebeurs. Il faut le faire. Minister van Onderwijs Zuhal Demir doet dat door regels rond studiebeurzen te verstrengen, het inschrijvingsgeld te verhogen voor niet-Europese studenten en steun aan bepaalde instellingen te schrappen. Volgens Sarah Lambrecht, adviseur op de studiedienst van het Vlaams ABVV, raken deze beslissingen vooral studenten die werken, zorgen of later in hun leven opnieuw willen studeren.

De Vlaamse regering kondigde aan 84,7 miljoen euro besparingen aan. Wie wordt hierdoor geraakt?

Sarah Lambrecht: Een grote besparing zit dus bij de studiebeurzen. Dat levert de regering 34 miljoen euro op. Daarnaast steeg eerder al het inschrijvingsgeld in het volwassenenonderwijs, en verdwijnen nu ook de aantrekpremies voor Brusselse instellingen als de VUB, Erasmus en Odisee, en wordt de financiering van enkele universitaire instituten stopgezet. Alles samen is dat een stevig bedrag, maar het treft vooral de studenten met de kleinste portemonnee.

Wat verandert er concreet aan de studiebeurzen?

Lambrecht: Drie dingen. Eén: studenten ouder dan dertig verliezen hun recht op een studiebeurs. Twee: studenten moeten voortaan minstens 54 studiepunten opnemen, in plaats van 27, om een beurs te krijgen. En drie: er komt een verklaring op eer over je financiële situatie. 

Dat klinkt technisch, maar in de praktijk betekent het vooral dat duizenden studenten die deeltijds studeren of werk en gezin combineren, hun studiebeurs zullen verliezen. De regering noemt dat efficiëntie, maar het is gewoon besparen op de verkeerde plaats.

De regering zegt dat oudere studenten kunnen terugvallen op andere systemen, zoals Vlaams opleidingsverlof of tijdskrediet. Is dat een optie?

Lambrecht: Enkel op papier, ja. Vlaams opleidingsverlof dekt 125 uur per jaar — dat is goed voor een paar vakken, niet voor een volledige opleiding. De toekomst van het tijdskrediet met motief opleiding op federaal vlak is onduidelijk, want het federaal regeerakkoord voorziet een hervorming. De Vlaamse aanmoedigingspremie voor opleiding wordt dan weer erg beperkt gebruikt, omdat de voorwaarden daarvoor vrij streng zijn. Die zogenaamde alternatieven zijn in werkelijkheid dus drempels. Wie zich wil herscholen, moet vandaag vooral veel geluk en spaargeld hebben.

Over hoeveel studenten hebben we het hier?

Lambrecht: Ongeveer 3.800 studenten verliezen hun beurs door de leeftijdsgrens. Dat zijn vaak mensen die na hun dertigste opnieuw willen studeren, bijvoorbeeld na een jobverlies of om zich om te scholen. De hogere studiepuntennorm treft nog eens zo’n 16.000 studenten jonger dan dertig. Dat zijn meestal jongeren uit gezinnen met lage inkomens die bewust minder vakken opnemen om het studeren financieel haalbaar te houden.

De regering zegt dat het gaat om een kleine groep.

Lambrecht: Zuhal Demir en de regering zegt zoveel. Het gaat hier over studenten voor wie die beurs echt het verschil maakt tussen kunnen studeren of afhaken. Bovendien worden werkstudenten nu verwezen naar andere regelingen die niet werken. De maatregel treft dus precies de groep waarvoor gelijke kansenbeleid bedoeld is. Dat er strikter gekeken wordt naar het inkomen is op zich wel goed, alleen zal een verklaring op eer maar weinig verschil maken. Welgestelde ouders kunnen nog altijd trucjes gebruiken via hun vennootschap om hun inkomen lager te laten lijken en zo toch nog een studiebeurs krijgen.

Er verdwijnen ook Brusselse ondersteuningsmiddelen. Wat is daar het effect van?

Lambrecht: De Brusselse hogescholen en universiteiten verliezen 10,5 miljoen euro aan middelen die ze al sinds 2008 kregen voor extra begeleiding en infrastructuur. Dat geld was bedoeld om studenten te ondersteunen in een stedelijke context, waar de kost van studeren hoger ligt. In Brussel heeft een instelling als Odisee tot 70 procent beursstudenten. Daar besparen is dus sociaal en geografisch oneerlijk.

Wat zegt dit beleid over de richting die Vlaanderen uitgaat?

Lambrecht: Dat studeren steeds meer wordt gezien als een investering die je zelf moet doen, niet als een collectief recht waartoe je aangemoedigd wordt. De regering maakt een morele scheidslijn: wie jong is en voltijds studeert, krijgt nog steun; wie ouder is of een omweg maakt, moet het zelf maar oplossen. Dat is een gevaarlijke evolutie, want ze zet de deur open naar een onderwijsmodel waarin afkomst, inkomen en levensfase opnieuw bepalen of je een hoger diploma kan halen.

Is dat een trend die breder gaat dan onderwijs alleen?

Lambrecht: Zeker. Het past in een ideologie die zegt: wie werkt, moet beloond worden; wie studeert of zorgt, moet zich maar schikken en doet dat voor eigen rekening. Terwijl de arbeidsmarkt schreeuwt om mensen die zich willen herscholen of bijleren en terwijl zorglast in onze samenleving toeneemt. De paradox is dat men aan de ene kant pleit voor levenslang leren, en aan de andere kant de financiële steun afbouwt die dat mogelijk maakt.

Wat stelt het Vlaams ABVV dan concreet voor?

Ten eerste: schrap de leeftijdsgrens van dertig jaar. Die is sociaal onrechtvaardig én economisch kortzichtig. We hebben vandaag een arbeidsmarkt die schreeuwt om mensen met nieuwe vaardigheden. Als iemand op zijn 35ste opnieuw wil studeren om van richting te veranderen, dan moet je dat juist aanmoedigen, niet ontmoedigen. Ten tweede: pas de studiepuntennorm aan zodat ook deeltijdse studenten een beurs kunnen behouden. Niet iedereen kan 54 studiepunten opnemen. Denk aan alleenstaande ouders, mantelzorgers of jongeren die moeten bijverdienen om hun huur te betalen. Die mensen studeren trager, maar niet met minder inzet. En ten derde: investeer in echte controle op inkomen om wie om financiële redenen geen recht heeft op een studiebeurs eruit te halen. Al hebben de meeste studenten die een beurs krijgen, het ook echt financieel moeilijk. Als je misbruik echt wilt aanpakken, kijk dan naar de fiscale achterpoortjes waar welgestelde gezinnen hun inkomen kunstmatig laag houden via vennootschappen. 

Kort samengevat: wat is de kern van de kritiek?

Lambrecht: Deze maatregel straft wie het al moeilijk heeft. Vlaanderen maakt studeren opnieuw tot een privilege, terwijl het een hefboom zou moeten zijn. Opleiding volgen zal moeilijker worden.